CIKGU ONLINE – “Nota Ringkas Sains Tingkatan 3 Bab 3 (Pengangkutan)” ini disediakan khusus bagi membantu pelajar memahami konsep asas pengangkutan dalam organisma, baik dalam tumbuhan mahupun haiwan. Bab ini mengandungi penerangan menyeluruh mengenai sistem peredaran darah manusia, struktur darah, serta bagaimana nutrien dan oksigen diagihkan ke seluruh tubuh.
Dengan memahami nota ringkas ini, pelajar dapat menguasai topik ini dengan lebih mudah dan mendalam. Bab ini juga membantu dalam memahami kepentingan darah, tisu-tisu pengangkutan dalam tumbuhan, serta perbezaan antara pengangkutan dalam haiwan dan tumbuhan. Marilah kita selami topik ini secara menyeluruh bagi mendapatkan pemahaman yang lengkap dan bermanfaat.
Nota Ringkas Sains Tingkatan 3 Bab 3 (Pengangkutan)
A. Sistem Pengangkutan dalam Organisma
Sistem pengangkutan dalam organisma merujuk kepada proses penghantaran bahan-bahan penting seperti oksigen, nutrien, dan bahan buangan ke seluruh badan. Sistem ini membolehkan organisma memperolehi bahan yang diperlukan untuk kelangsungan hidup serta menyingkirkan bahan buangan yang tidak diperlukan. Dalam organisma yang lebih kompleks, sistem pengangkutan dikenali sebagai sistem peredaran darah, yang terdiri daripada komponen-komponen seperti darah, jantung, dan salur darah. Fungsi utama sistem ini adalah untuk:
- Membekalkan oksigen dan nutrien kepada sel-sel di seluruh badan.
- Menyingkirkan bahan buangan seperti karbon dioksida dan urea dari badan.
Dalam tumbuhan, sistem pengangkutan berlaku melalui tisu xilem dan floem, di mana xilem membawa air dan mineral dari akar ke daun, manakala floem membawa bahan makanan dari daun ke seluruh tumbuhan.
B. Sistem Peredaran Darah
Sistem peredaran darah manusia adalah sistem bertiub tertutup yang berfungsi untuk mengedarkan darah ke seluruh tubuh. Ia terdiri daripada tiga komponen utama: jantung, salur darah, dan darah. Jantung memainkan peranan sebagai pam yang mengecut dan mengendur secara ritma untuk memastikan darah beredar dalam satu hala sahaja. Salur darah pula terbahagi kepada tiga jenis iaitu:
- Arteri – Membawa darah beroksigen dari jantung ke seluruh badan. Arteri mempunyai dinding yang tebal dan kenyal bagi menahan tekanan tinggi.
- Vena – Membawa darah terdeoksigen kembali ke jantung. Vena mempunyai dinding yang lebih nipis dan mengandungi injap untuk mengelakkan aliran darah terbalik.
- Kapilari – Menghubungkan arteri dan vena serta membenarkan pertukaran gas dan bahan nutrien antara darah dan sel.
Peredaran darah dalam badan manusia terbahagi kepada dua iaitu peredaran pulmonari (darah dari jantung ke paru-paru dan kembali ke jantung) dan peredaran sistemik (darah dari jantung ke seluruh badan dan kembali ke jantung). Ini membolehkan tubuh mendapatkan bekalan oksigen yang mencukupi dan menyingkirkan karbon dioksida secara efisien.
C. Darah Manusia
Darah manusia terdiri daripada dua komponen utama: plasma darah (55%) dan sel darah (45%). Plasma adalah cecair berwarna kuning pucat yang mengandungi air, nutrien, hormon, dan bahan kumuh. Sel darah pula terbahagi kepada tiga jenis:
- Sel darah merah (eritrosit) – Mengandungi hemoglobin yang berfungsi mengangkut oksigen ke sel-sel badan. Ia tidak mempunyai nukleus dan berbentuk cekung bagi meningkatkan nisbah luas permukaan kepada isi padu untuk pengangkutan oksigen yang efisien.
- Sel darah putih (leukosit) – Berfungsi melawan jangkitan dan melindungi badan daripada penyakit. Ia mempunyai nukleus dan berbentuk tidak sekata.
- Platelet (trombosit) – Membantu dalam proses pembekuan darah untuk menghentikan pendarahan apabila berlaku kecederaan.
Darah juga mengandungi pelbagai bahan kimia yang memainkan peranan penting seperti enzim (mempercepatkan tindak balas biokimia), hormon (mengawal atur aktiviti organ), dan gas respirasi (oksigen dan karbon dioksida). Dalam pemindahan darah, kesesuaian kumpulan darah perlu diambil kira untuk mengelakkan reaksi penolakan.
D. Pengangkutan dalam Tumbuhan
Pengangkutan dalam tumbuhan berlaku melalui dua tisu utama iaitu xilem dan floem:
- Xilem – Mengangkut air dan mineral dari akar ke daun. Proses ini disokong oleh fenomena transpirasi, iaitu kehilangan air melalui stoma pada daun yang membantu menggerakkan air dari akar ke bahagian atas tumbuhan.
- Floem – Mengangkut glukosa (hasil fotosintesis) dari daun ke seluruh bahagian tumbuhan termasuk batang dan akar.
Faktor-faktor yang mempengaruhi kadar transpirasi termasuk suhu, keamatan cahaya, pergerakan udara, dan kelembapan udara. Contohnya, suhu yang tinggi dan cahaya yang terang akan meningkatkan kadar transpirasi, manakala kelembapan yang tinggi akan menurunkan kadar transpirasi.
E. Sistem Peredaran Darah dan Sistem Pengangkutan dalam Tumbuhan
Walaupun sistem pengangkutan dalam haiwan dan tumbuhan mempunyai fungsi yang sama iaitu untuk mengagihkan nutrien dan air ke seluruh organisma, terdapat perbezaan yang ketara:
- Haiwan mempunyai darah sebagai medium utama pengangkutan, jantung sebagai pam, serta salur darah yang berfungsi mengedarkan darah ke seluruh badan. Haiwan bergantung kepada jantung untuk mengepam darah, dan proses ini tidak dipengaruhi oleh faktor persekitaran.
- Tumbuhan pula tidak mempunyai jantung, sebaliknya bergantung kepada transpirasi dan pergerakan air dari tanah sebagai mekanisme utama. Xilem dan floem berfungsi seperti salur darah dalam tumbuhan, tetapi mereka tidak mengangkut gas respirasi seperti oksigen atau karbon dioksida.
Persamaan antara kedua-dua sistem ini adalah kedua-duanya memerlukan saluran khusus (xilem, floem, arteri, vena, kapilari) bagi pengangkutan bahan keperluan sel pada jarak yang jauh dari punca ke sel-sel badan yang memerlukannya.
Penutup:
Itulah “Nota Ringkas Sains Tingkatan 3 Bab 3 (Pengangkutan)“, yang memberikan gambaran menyeluruh mengenai sistem pengangkutan dalam organisma. Topik ini amat penting bagi memahami bagaimana darah, oksigen, nutrien, dan bahan buangan diangkut dalam tubuh badan manusia serta tumbuhan. Dengan memahami sistem pengangkutan ini, pelajar bukan sahaja dapat menilai kepentingan jantung dan darah dalam tubuh manusia tetapi juga mengapresiasi bagaimana tumbuhan menguruskan bekalan air dan nutrien yang diperlukan. Semoga nota ini bermanfaat dan menjadi panduan berharga bagi memahami topik ini dengan lebih mendalam.
